Sitcoms

Ik ben dol op Britse sitcoms, maar ik moet toegeven dat de oer-sitcom Amerikaans is en bovendien een tekenfilm: jawel, “The Flintstones”, die liepen van 1960 tot 1966. De eerste Britse sitcom waarin met name de invloed van Fred Flintstone goed te merken was, was trouwens “Till Death Us Do Part” dat van 1966 tot 1968 liep, gevolgd door enkele opvolgseries in de jaren zeventig. Nog duidelijker was de invloed op het Amerikaanse “All In The Family”, dat van 1970 tot 1979 liep.
Er is natuurlijk nog iets wat All In The Family zo uitzonderlijk maakt. Satire of hoe je het ook wil noemen, een wat kritische kijk op de eigen samenleving, kon altijd in de States maar wel als er wat "afstand" werd gecreëerd. The Flintstones was een tekenfilm en verwees veel meer naar de jaren vijftig dan naar de jaren zestig: afstand tot de kijker. Of lachen met de Amerikanen maar dan door de ogen van een 'alien', letterlijk. Mijn favorieten zijn “Alf” en “Third Rock From The Sun” maar eigenlijk deed “Mork & Mindy” net hetzelfde.
All In The Family was in 1970 echter precies zoals zijn doelgroep: nikske afstand. Bovendien werd soms verwezen naar (politiek) hete hangijzers die nog niet waren afgesloten - completely not done. En soms was het dansen op een koord: er is een aflevering waarin twee zwarten inbreken bij Archie en hem bedreigen met zijn eigen pistool. Bizar hoe die aflevering nergens echt van racisme kan worden beschuldigd en hoe de hele teneur juist is van: we moeten heus niet allemaal een wapen in huis halen. Kortom, een heel andere invalshoek dan bij het Britse “Are you being served?” dat vaak ook politiek geladen is, maar dan uiterst conservatief. Zo worden b.v. de vakbonden voortdurend onder vuur genomen, met als “hoogtepunt” (zeg maar: dieptepunt) de aflevering over de “tea break”.
Overigens, “The Flintstones” waren oorspronkelijk wel degelijk bedoeld voor een volwassen
publiek. Ik heb het even nagekeken en het is de allereerste tekenfilmserie die startte en bleef verder lopen in prime time (en zeker in het begin van de jaren zestig lagen kinderen toen gewoon al in bed) en tot The Simpsons is dat nooit meer geprobeerd met een tekenfilmserie.
Ik twijfel eerlijk gezegd zelfs aan The Simpsons. Natuurlijk waren hun eerste 'verschijningen' laat op de avond maar dat was dan ook als onderdeel van de Tracey Ullman Show. The Flintstones werden in Europa weliswaar tijdens het 'kinderuurke' uitgezonden maar zelfs vandaag gebeurt dat zelden in Amerika.
Je merkt dat ook wat aan de merchandising, zowel bij Simpsons als Flintstones: haast evenveel gadgets en dure hebbedingen dan speelgoed, dat dan uiteraard wel op kinderen gericht is.
Maar of The Flintstones echt voor volwassenen was bedoeld, daar twijfel ik toch aan. Natuurlijk waren er talrijke knipogen naar de volwassenen (al was het maar door het overplaatsen van moderne uitvindingen naar de prehistorie), maar die gaven meestal geen "maatschappelijke commentaar", dacht ik.
En dan is er het probleem van de erotiek. Toch een onderwerp dat men in volwassen sitcoms niet onbesproken kan laten. Bij The Flintstones merk ik daar niets van. Bij The Simpsons zijn er soms wel echtelijke spanningen (de fantasieën van Marge over Ned Flanders die ze dan projecteert in een "historisch" boek, Homer als manager van countryzangeres Lurlene, enz.), maar die kwamen in "All in the family" bijna niét voor, meen ik me te herinneren. Daarvoor was die vrouwfiguur (Edith) te onderdanig. Het ging wel bijna voortdurend over het generatieconflict en dan nog niet zozeer met de eigen dochter, maar met de schoonzoon (Michael, beter gekend onder zijn scheldnaam "Meathead").
Maar andere spanningen tussen Archie en Edith zijn er natuurlijk wel - het is een pure machtsstrijd tussen die twee. En het generatieconflict speelt ook tussen Edith en dochter Gloria. Eigenlijk moet je het zien in een tijdsgeest dat contestatie wel in was, maar het feminisme duidelijk nog niet doorgebroken. Zelfs de rebelse 'meathead' Michael vertoont nog enkele sexisitische trekjes. En 't is een migrantenkind, ook belangrijk in de serie.
Sommigen geloven echter niet zo in de theorie van Fred Flinstone als inspiratie voor Archie Bunker, daarvoor blijft “All In The Family” veel te dicht bij de oorspronkelijke idee van “Till Death Us Do Part”. Alleen, voor één keer was de Amerikaanse remake grandioos beter dan de Engelse oorsprong.
In het geval van “The Simpsons” zou je kunnen zeggen dat Bart Simpson ook wel voor het nodige conflict zorgt, maar hier ligt het wel helemaal anders. Eerst en vooral zijn Bart en Lisa (om nog van Maggie, "the other kid", te zwijgen!) veel jonger, waardoor de reeks soms de verkeerde indruk wekt toch voor kinderen bedoeld te zijn. Bovendien is het conflict minder rechtlijnig, want hoeveel keer Homer Bart ook de keel mag dichtknijpen, toch is er ook een soort "bonding" tussen hen beiden en dan wel op basis van superdom zijn. In die zin is er soms meer "conflict" met de verstandige dochter Lisa, die om toch een zekere verbondenheid met haar vader te voelen na enkele "opofferingen" van zijn kant (museum, bibliotheek, concert) vrijwillig meegaat naar zijn geliefkoosde wedstrijden in het vernielen van auto's.
Pijnlijk accuraat vond ik overigens de aflevering waaruit bleek dat Homer zo achterlijk was omdat hij als kind zoveel kleurkrijtjes in z'n neus had geduwd dat één was blijven steken in zijn hersenen. Na verwijdering is Homer dan even "normaal" maar daardoor wordt hij door
zijn omgeving (behalve door Lisa) zodanig afgestoten dat hij op het einde vraagt om het krijtje weer terug te steken! >
Archie Bunker daarentegen is zeker een ijverige werker, typisch iemand die met een bijbaantje hogerop wil. Hij werkt op een overslagbedrijf geloof ik maar na zijn uren rijdt hij met een taxi in NY. Bovendien zou ik Archie Bunker niet boudweg 'dom' noemen. De hele serie door is er hard aan gewerkt om van hem geen 'dommerik' te maken, maar wel een man die door zijn omgeving en achtergrond bepaalde denkbeelden is bijgebracht waarin hij vastzit. Daarom juist zegt die serie zoveel over de Amerikaanse samenleving van de jaren zeventig. Dat was niet gelukt als Archie echt een eendimensionele domoor was geweest.
Maar eigenlijk is dat ook een beetje het geval met Homer Simpson. Het Britse tijdschrift “Men's Health” heeft hem trouwens uitgeroepen tot 'filosoof van het decennium'. Homer heeft volgens de redactie "een generatie geleerd hoe de uitdaging van het moderne vaderschap aan te gaan en te winnen".
Annelies Roebben in Het Laatste Nieuws van 19/4/2006 tegen Matt Groening: “Je gebruikte je familie als inspiratie voor de show. Jij heet plots Bart, maar jouw echte pa heet ook Homer, je moeder Marge. Lisa en Maggie zijn in het echt ook je zussen. Wat vinden zij daar eigenlijk van?”
Groening: “Ik vond het wat onnozel om voor Matt Simpson door te gaan. Ik ben voor Bart gegaan omdat dat een anagram is voor Brat, vervelend nest (lacht). Bij de rest van de familie gebruikte ik enkel hun namen. Ze lijken voor de rest ook helemaal niet op The Simpsons. (…) Als ik geweten had dat The Simpsons zo groot geworden waren en dat de reeks zo lang zou lopen, had ik twee keer nagedacht voor ik mijn personages naar mijn familie noemde. Ik had de impact onderschat. Iedereen denkt nu dat het er in mijn familie zo aan toe gaat als ten huize Marge en Homer. Zij worden er dagelijks mee geconfronteerd en moeten ermee leven. Maar gelukkig vinden ze het niet erg.”
Kortom, Onslow uit “Keeping up appearances” (gespeeld door Geoffrey Hughes) is de enige van de vier Fred Flintstone-clonen (de andere drie zijn Archie Bunker, Homer Simpson en Frank Bomans) die van de "welfare state" profiteert ("didn't need no welfare state, everybody pulled his weight"). Hoe Homer zijn dagen (weliswaar op zijn werk) in ledigheid doorbrengt, weten we allemaal (de occasionele kernramp die hij af en toe veroorzaakt even terzijde gelaten). Frank Bomans had ooit een eigen loodgietersbedrijf, maar heeft ook al achter de vuilniskar gelopen (“My old man's a dustman”). Overigens zie je die ook meer in beeld met een flesje pils in de hand (in tegenstelling tot de blikjes van Onslow, Homer en Archie) dan echt aan het werk, maar kom. Ik geef toe dat het tonen van iemand die gewoon zijn werk doet geen interessante televisie oplevert, maar het is er desondanks toch ook wat "over". Eigenlijk is Fred Flintstone zelf, naast Archie dus, nog de enige noeste werker, als je het zo bekijkt.
Daarom durf ik ook wel eens (voor de grap) beweren dat Onslow mijn rolmodel is. Van die vijf archetypische personages gaat mijn sympathie alleszins nog altijd het meeste (zo niet uitsluitend) naar hem. Al was het maar omdat hij in tegenstelling tot de anderen wel lui maar niet dom is...
Overigens is Onslow de enige die in zijn serie eerder een neven- dan een hoofdfiguur is. Wat Frank Bomans betreft, volgens "kenners" (ik volg “Thuis” amper twee of drie jaar, "kenners" volgen "Thuis" al van bij de start) is de serie zonder hem (en nog een paar anderen) niet denkbaar. Op die manier kan je hem wel als een hoofdpersonage beschouwen, al is dat bij een soap moeilijker te definiëren begrip dan bij een sitcom. Maar Fred, Homer en Archie zijn duidelijk hoofdfiguren. Met een 'nevenfiguur' kun je altijd wat verder gaan. Denk maar aan het Jeff-effect in "Coupling" (ten opzichte van Steve uiteraard). De kleurloosheid van het mannelijke hoofdpersonage van "Keeping up appearances" wordt daarmee ook een beetje "rechtgezet".
“Keeping up appearances” vind ik trouwens niet zo goed, evenmin als de series van Jonathan Lynn, zoals "Yes minister" met Paul Eddington, die we nog kennen uit "The Good Life" (met Richard Briers als Tom Good, Felicity Kendall als zijn vrouw Barbara, Paul Eddington als zijn buurman en Penelope Keith als diens vrouw). In de laatste aflevering wordt reeds een allusie gemaakt op de nieuwe reeks waarin Keith de hoofdrol speelt, nl."To the manor born".
Van absurde humor ben ik geen grote fan. Tenzij misschien van "The young ones", een serie van de BBC uit 1985 met Rik Mayall (de betweterige Rick), Nigel Planer (de hippie Neil), Christopher Ryan (de macho Mike), Ade Edmondson (de punk Vyv) en Alexei Sayle als de huisbaas Jerzy.
Door het feit dat in "The worst week of my life" Sarah Alexander meespeelt, ga je onmiddellijk vergelijken met "Coupling" en dat is eigenlijk niet serieus, want “The worst week” is pure slapstick, terwijl “Coupling” technisch ingenieus in elkaar zit (denk aan de “split screen”-episodes, met een half uur verschil of zo). Dan stel je vast dat men daar de lat zo hoog heeft gelegd dat er voortaan altijd wel een "maar" op zal volgen. Maar zoals gezegd, die "maar" slaat dan echter zeker niet op het hogere gehalte slapstick dat aanwezig is. Want ik hou daar eigenlijk wel van. De scène waarbij de das van Howard (Ben Miller) onder die doodskist terechtkomt b.v. Of als hij zijn schoonmoeder omhelst met die rammelaar in zijn zak (geen
konijn, maar zo'n speeltje voor baby's). Hilarisch was ook de “ontharingsscène” uit de “spin-of” “The worst christmas of my life”.
Wie slapstick zegt, zegt natuurlijk ook “Fawlty towers”. In 1975 is Cleese met zijn toenmalige vrouw Connie Booth te zien in deze serie van 12 afleveringen. De censuuringrepen hierop zijn al bijna even hilarisch als de serie zelf. Zo werd Manuel in Spanje een Italiaan (en in de VS een Albanees!), werd in Duitsland uiteraard de aflevering "Don't mention the war" niet uitgezonden en de KRO vond dat het gezeul met een lijk niet door de beugel kon.
Ik denk wel dat slapstick vroeger gemakkelijker was, dat je nu echt verrassend moet uitpakken met timing en wat al meer om daar nog indruk mee te maken. Zoals mijn favoriete slapstickmoment, de legendarische "pratfall" van David Jason uit Only Fools And Horses. Een 'pratfall' is een pure slapstick term voor iemand die tegen de vlakte gaat enkel en alleen voor de grap. Het betreft in dit geval dat luik dat open staat aan de toog om de "waiters" door te laten.
Slapstick is overigens een hoofdstuk apart. Neem nu “Cold feet”, deze BBC-serie leunt zozeer tegen de werkelijkheid aan dat ik ze nauwelijks een sitcom zou durven noemen. Soms gaan de makers zelfs ongegeneerd de dramatische kant op. Maar de meest tragische aflevering, namelijk die met de dood van Rachel, eindigt wel met pure slapstick, namelijk als Adam met de asse van zijn vrouw op café gaat en Pete ze per ongeluk omstoot zodat een gedeelte in de asbak belandt. Net op het moment dat hij de asse opnieuw in de urn wil doen, komt de cafébaas de asbakken uitkuisen.
Dat slapstick-effect op zo’n dramatisch moment is zo opvallend, dat men er in de aflevering nadien nog eens op terugkomt. Op het moment dat de asse van Rachel wordt verstrooid, zegt David aangedaan: “Er blijft toch weinig over van een mens als je dat nagaat”, waarop Pete opbiecht: “Dat is mijn fout. Ik heb de urn omgekieperd op café.” Adam zegt dat hij er niet te veel moet mee inzitten: ook hij heeft de urn eens omgestoten in de auto en zoontje Matthew heeft ze zelfs over zijn hoofd getrokken.
Daarover gesproken, Kenneth Connor, de begrafenisondernemer Monsieur Alphonse uit "Allo Allo", die eind november 1993 op 74-jarige leeftijd aan kanker is overleden, bleek letterlijk een humorist tot in de kist te zijn. Hij liet zich namelijk cremeren op de tonen van "Smoke gets in your eyes".
In 1990 was het overigens ook bijna afgelopen met hoofdrolspeler Gordon Kaye (René) toen tijdens een storm een reclamepaneel werd losgerukt dat zich door zijn voorruit boorde en zijn schedel in tweeën spleet. Hij kwam er wonder boven wonder door. Het ironische bij Kaye is vooral dat hij zich in het feuilleton ontpopt als een echte macho, die het met heel zijn personeel aanlegt, terwijl hij zich met tegenzin de complimentjes van de janetterige luitenant Grüber moet laten welgevallen. In werkelijkheid is Kaye echter homofiel!
Over homofielen gesproken, in "The Full Monty" blijken twee van de zes dansers homofiel te zijn, dat herinner je je vast wel. Op de begrafenis van de moeder van één van de twee, zien de anderen dat die twee elkaars hand vasthouden. Daarop zegt de hoofdrolspeler (Gaz) tegen Dave iets waarbij hij de uitdrukking "queer as folk" gebruikt. Dan barsten ze alle twee in lachen uit. Nu is mijn vraag: ligt deze dialoog aan de oorsprong van de titel van de serie "queer as folk" of bestond die uitdrukking daarvoor al in het Engels. En hoe moet je dat trouwens eigenlijk vertalen?
Volgens Chrissy Iley zijn ze gewoon "EBF's" (erotic best friends): "EBF's are perfect for the sexual anorexic who is always hungry but never wants to eat." EBF's hebben dure telefoonrekeningen en altijd gaat het over sex. Sex die ze hebben met anderen wel te verstaan. Of die ze juist niet hebben. Toch zijn de partners jaloers. Jaloerser zelfs dan op ex-vriend(inn)en. Er is nog niets gebeurd, maar het kan nog altijd! EBF's vind je ook vaak tussen heterosexuele en homosexuele mannen. De homo geilt op de hetero en de hetero moedigt hem aan. Alleen wil hij natuurlijk geen sex hebben met de homo.
Bob Crane, die de titelrol vertolkte in “Hogan’s heroes” (1965-1971) een televisieserie rond de knettergekke kolonel Hogan, die een aantal Amerikaanse soldaten in een Duits krijgsgevangenkamp “leidt”, werd dan weer op 29 juli 1978 vermoord in zijn appartement aangetroffen. Hij was gewurgd met de draad van een videocamera, waarmee hij eerst op het hoofd was geslagen. Crane was verzot op pornografie en had als “hobby” o.m. het stiekem opnemen van zijn uitspattingen met diverse (meestal vrouwelijke) partners. Eén van die “slachtoffers”, zijn vriend John Henry Carpenter werd pas in juni 1992 als moordenaar herkend aan de hand van bloedsporen die werden ontdekt in de auto waarmee de dader ten tijde van de moord rondreed.

Ronny De Schepper
(met heel veel dank aan Geert Stadeus)